Samenloop Nederlandse en buitenlandse procedure

Het is mogelijk dat tussen partijen een procedure in Nederland, maar ook in het buitenland over hetzelfde onderwerp wordt gestart. Maar mag dit zomaar? Krijgt een van de procedures voorrang boven de andere?

Een Nederlandse onderneming en Amerikaanse onderneming hebben een contract gesloten over het leveren van bedrijfsmachines. Op een gegeven moment krijgen zij een geschil over de overeenkomst. De Amerikaanse partij stapt naar de rechter in de Verenigde Staten, terwijl de Nederlandse partij in Nederland naar de rechter stapt.

Samenloop van Nederlandse en buitenlandse procedure

Wanneer dezelfde partijen over hetzelfde geschil procederen in verschillende landen is sprake van samenloop van procedures (litispendentie). De rechter gaat niet zelf onderzoeken of er twee procedures tegelijkertijd lopen, maar dit zal een van de partijen aan de rechter moeten melden.

In het voorbeeld is dus ook sprake van samenloop van procedures. De Nederlandse onderneming is bij de Nederlandse rechter een procedure gestart en de Amerikaanse onderneming heeft bij de rechter in de Verenigde Staten een procedure aanhangig gemaakt. Beide procedures gaan over hetzelfde onderwerp. Maar welke gevolgen heeft dit? Wat zal de Nederlandse rechter doen?

Gevolgen samenloop

Aanhouden zaak

De Nederlandse rechter kan in een geval van litispendentie besluiten een zaak aan te houden. Met het aanhouden wordt een zaak in de wacht geplaatst tot in de buitenlandse procedure een vonnis is gewezen. In zaken bij een andere Europese rechter is de rechter op grond van de EEX-Verordening zelfs tot aanhouden verplicht. Hier kan ook misbruik van worden gemaakt door de procedure heel snel te starten in een EU-staat, waar deze heel traag zal worden afgehandeld. Dit wordt ook wel de ‘Italiaanse of Belgische torpedo’ genoemd.

De bevoegdheid om een zaak aan te houden voor zaken buiten Europa betreft een discretionaire bevoegdheid van de rechter. In zaken buiten de EU en het bereik van de EEX-Verordening heeft de rechter dus de mogelijkheid de zaak aan te houden, maar is hiertoe niet verplicht. De rechter kan besluiten de zaak zelf te behandelen als hij meent dat hij sneller zal zijn dan de buitenlandse rechter. Dit is door de Hoge Raad in twee arresten van 29 september 2023 bevestigd (ECLI:NL:HR:2023:1265 en ECLI:NL:HR:2023:1266). Tegen de beslissing van de rechter om de zaak al dan niet aan te houden kunnen de partijen niet in beroep gaan.

Onbevoegd verklaren

Als het buitenlandse vonnis in Nederland voor erkenning en tenuitvoerlegging in aanmerking komt, is de rechter verplicht zich onbevoegd te verklaren. Doet deze dit niet? Dan staat tegen de beslissing tussentijds hoger beroep open.

De verplichting om zich onbevoegd te verklaren geldt pas als het buitenlandse vonnis onherroepelijk is geworden. Tegen het vonnis mogen geen rechtsmiddelen (hoger beroep of cassatie) meer openstaan. Deze bepaling voorkomt dat een partij in Nederland kan gaan procederen, terwijl deze in het buitenland al ongelijk heeft gekregen. Het onbevoegd verklaren mag pas nadat het vonnis onherroepelijk is, omdat anders de mogelijkheid bestaat dat zowel de Nederlandse als de buitenlandse rechter zich in de zaak onbevoegd verklaren waardoor het geschil nergens wordt beslecht.

Als we dit toepassen op ons voorbeeld, dan moet de Nederlandse rechter beoordelen of hij de zaak wil aanhouden of dat hij meent dat hij sneller tot een oordeel komt dan zijn Amerikaanse ambtsgenoot. Mocht het Amerikaanse vonnis al onherroepelijk zijn, dan moet de Nederlandse rechter zich onbevoegd verklaren. Het Amerikaanse vonnis kan echter niet zomaar in Nederland worden uitgevoerd. Dat kan pas nadat de Nederlandse rechter een verzoek om erkenning van het vonnis heeft toegewezen.

Tips voor de praktijk

Het is mogelijk om te voorkomen dat de wederpartij en u tegelijkertijd een procedure over hetzelfde onderwerp bij twee verschillende rechters beginnen. Dit kan door in het contract of in de algemene voorwaarden een forumkeuze op te nemen. Hiermee voorkomt u dat de wederpartij een Italiaanse of Belgische torpedo kan gebruiken. Met een forumkeuze verplichten partijen zich immers om een geschil alleen door een vooraf gekozen rechter te laten behandelen. In het voorbeeld hadden de partijen kunnen kiezen om het geschil bij een Nederlandse rechter onder te brengen. De Amerikaanse rechter moet zich dan op grond van de forumkeuze onbevoegd verklaren. Zo voorkomen partijen dat zij bij rechters uit verschillende landen over dezelfde zaak kunnen gaan procederen.

Als u een forumkeuze op wilt nemen in een contract is het verstandig om meteen ook het toepasselijk recht te kiezen. Als u in Nederland wilt procederen is het praktisch om voor Nederlands recht te kiezen. Anders moet de rechter recht gaan toepassen dat deze niet goed kent, met als gevolg dat vaak een dure deskundige nodig is om het recht uit te leggen. Bovendien vertraagt dit de procedure. En natuurlijk geldt omgekeerd dat als u Nederlands recht van toepassing wilt laten zijn op de overeenkomst, u beter ook een Nederlandse rechter bevoegd kunt verklaren met uitsluiting van andere rechters.

Advocaat procesrecht

Heeft u vragen over het opstellen van een overeenkomst of het opnemen van een forumkeuze? Of heeft u vragen over het starten van een procedure tegen een buitenlandse partij? Wij geven u hier graag advies over. Ook voor andere vragen en bij geschillen over het contracten- en procesrecht kunt u bij ons terecht. Neem contact met ons op: