Kunst en recht: De garanties van een kunstexpert

Kunnen kunstkopers blind vertrouwen op de opinie van een kunstexpert? En is de kunstexpert aansprakelijk als zijn oordeel niet juist blijkt te zijn? Of als de eigenaar van het kunstwerk tegen zijn opinie protesteert?

De kunstwereld is de afgelopen jaren opgeschrikt door verschillende grote vervalsingzaken. Denk bijvoorbeeld aan het vervalste schilderij van Frans Hals, de vervalser Wolfgang Beltracchi, en de zaak-Knoedler.

Authenticiteit

Iedere potentiële kunstkoper doet er daarom goed aan onderzoek te doen naar de authenticiteit en provenance van het kunstwerk dat hij van plan is te kopen. De authenticiteit van een kunstwerk gaat over de vraag of het kunstwerk de verwachte eigenschappen bezit. Van belang zijn daarbij bijvoorbeeld de toeschrijving aan een bepaalde kunstenaar, de tijdsperiode waarin het kunstwerk gemaakt is en het materiaal dat is gebruikt. Met andere woorden: is het kunstwerk “echt”, of is het bijvoorbeeld een vervalsing?

Provenance

Bij provenanceonderzoek wordt nagegaan wie de vorige eigenaren waren van het kunstwerk. Zo kan worden uitgesloten dat bijvoorbeeld sprake is van een gestolen of geroofd kunstwerk.

Doet de koper geen onderzoek naar de echtheid en de herkomst van het kunstwerk? Dan is de kans groot dat hij zelf moet opdraaien voor de gevolgen als het kunstwerk na de koop onverwachts niet voldoet aan zijn wensen en verwachtingen.

Rol van de kunstexpert

Om zich te beschermen tegen deze risico’s en om meer zekerheid te krijgen over de authenticiteit en de provenance van een kunstwerk, schakelt de potentiële koper of de verkoper vaak een kunstexpert of -adviseur in.

Een kunstexpert kan bijvoorbeeld een taxatie maken van het werk, een opinie of advies geven, of zelfs een certificaat van echtheid afgeven. Zeker wanneer een taxatie of certificaat is gegeven door dé leidende expert over de betreffende periode of kunstenaar, wordt daaraan door de koper vaak doorslaggevende waarde gehecht. Maar is dat ook terecht?

Onjuiste toeschrijving verhalen op verkoper of expert?

Schakelt de verkoper een expert in, dan zal de bevestiging van de kunstexpert dat het kunstwerk echt is voor de koper vaak aanvoelen als een garantie. Blijkt na de koop het kunstwerk toch een vervalsing te zijn, dan zal de koper al snel het recht hebben alsnog van de koop af te zien en de koopprijs terug te vragen van de verkoper.

Is de expert echter ingeschakeld door de koper zelf, en blijkt dat die “eigen” expert van de koper het niet bij het rechte eind had? Dan is het moeilijker voor de koper om de verkoper aan te spreken op terugbetaling van de koopprijs. Als dat niet lukt stapt de koper vaak naar zijn “eigen” expert om de schade op hem proberen te verhalen.

Wanneer is de expert aansprakelijk?

Het toeschrijven van kunstwerken is geen exacte wetenschap. Het is het resultaat van de weging van verschillende elementen. Hieronder vallen de beoordeling van bijvoorbeeld de herkomst (wie waren de vorige eigenaren?), de stijl, de schildertechniek, de gebruikte kleuren en materialen, de handtekening en de voorstelling. Die beoordeling is bovendien vaak voor een deel intuïtief. Dat betekent dat verschillende experts tot verschillende oordelen kunnen komen. Ook kunnen nieuwe onderzoekstechnieken leiden tot een wijziging van een toeschrijving. Een kunstexpert is daarom niet altijd aansprakelijk als hij een opinie geeft die volgens andere deskundigen onjuist is.

Onzorgvuldig handelen

Een kunstexpert is vaak pas aansprakelijk als blijkt dat hij onzorgvuldig heeft gehandeld. Als hij zich voldoende heeft verdiept in de belangrijke aspecten van het schilderij, zijn opinie duidelijk formuleert en motiveert en bovendien ervan blijk heeft gegeven open te staan voor andere argumenten, is het niet eenvoudig voor een teleurgestelde koper om zijn schade te verhalen op de kunstexpert wegens een onjuist advies of certificaat.

Oeuvrecatalogus

Dat laatste geldt nog sterker als de kunstexpert ongevraagd een oordeel heeft gegeven over het kunstwerk, bijvoorbeeld bij de samenstelling van een oeuvrecatalogus, ook wel catalogue raisonné genoemd. Natuurlijk moet ook de samensteller van een oeuvrecatalogus zorgvuldig te werk gaan. Het komt echter zelden voor dat hij wordt veroordeeld om de schade van de koper van een onjuist toegeschreven kunstwerk te vergoeden.

Beperken aansprakelijkheid

Kunstexperts kunnen hun aansprakelijkheid beperken of zelfs uitsluiten. Zij kunnen dit regelen in een goede schriftelijke overeenkomst en de bijbehorende algemene voorwaarden. Ook kunnen zij duidelijke zogenaamde “disclaimers” onder gegeven schriftelijke opinies plaatsen.

Conclusie

Kunstkopers kunnen dus niet altijd blindvaren op de opinie van één “eigen” kunstexpert. Als een kunstwerk toch vals blijkt te zijn, maar de andersluidende opinie van de kunstexpert zorgvuldig tot stand is gekomen, dan kan de koper van een vals kunstwerk met lege handen komen te staan. Het maken van goede schriftelijke afspraken met de verkoper over wat er gebeurt als het kunstwerk onverhoopt niet blijkt te zijn wat de koper had gehoopt kan bijvoorbeeld al het nodige soelaas bieden.

Ook voor kunstexperts zijn er risico’s. Omdat het in de kunstwereld soms gaat om aanzienlijke bedragen kunnen kunstexperts in grote problemen komen wanneer zij worden  geconfronteerd met een claim omdat hun opinie achteraf volgens andere deskundigen niet juist was. Maar ook als er niets mis is met de opinie van de kunstexpert kunnen er zich problemen voordoen: wat als de eigenaar van het kunstwerk het niet eens is met de opinie van de kunstexpert omdat daardoor het kunstwerk veel minder waard blijkt te zijn, en eist dat de kunstexpert zijn opinie verandert? Ook deze risico’s kunnen voor een groot deel worden voorkomen door het gebruik van schriftelijke contracten, algemene voorwaarden en disclaimers.

Wat kunnen wij voor u doen?

Bent u voornemens een kunstwerk te kopen of verkopen? Heeft een kunstwerk gekocht maar bent u niet tevreden? Of wordt u als kunstexpert geconfronteerd met een claim vanwege een door u gegeven opinie? Wij stellen graag goede contracten voor u op waarmee u gedoe achteraf kunt voorkomen. Ook adviseren wij u graag over hoe u de risico’s van kunstkoop en kunstadvies zo veel mogelijk kunt beperken.