Grenzen aan het concurrentiebeding

Een op de drie werkgevers in Nederland bindt werknemers aan een concurrentiebeding. Dat is echter lang niet altijd nodig en belemmert werknemers in hun vrijheid om een nieuwe werkkring te kiezen. De regering wil daarom dat het concurrentiebeding aan strengere eisen voldoet. Wat betekent dit voor werkgevers? Onder welke voorwaarden blijft een concurrentiebeding geldig?

Het concurrentiebeding wordt veel gebruikt in Nederland. Uit een onderzoek in opdracht van de regering volgt dat een op de drie werkgevers het beding standaard opneemt in arbeidsovereenkomsten. Minister Van Gennip van Sociale Zaken en Werkgelegenheid vermeldt in haar Kamerbrief van 2 juni 2023 dat het onderzoek laat zien dat het concurrentiebeding kan leiden tot ongerechtvaardigde beperking van werknemers in hun vrijheid een baan te kiezen. Zo zien sommige werkgevers een concurrentiebeding vooral als een instrument om te voorkomen dat goede en ervaren werknemers naar een andere werkgever vertrekken. Iets wat zeker in een krappe arbeidsmarkt onwenselijk is.

Dat is echter niet de bedoeling van het beding. Het concurrentiebeding is er om aantasting van het bedrijfsdebiet door ex-werknemers te voorkomen. Minister van Gennip heeft daarom aangegeven het concurrentiebeding te willen hervormen, zodat het beding niet zonder noodzaak mag worden opgenomen in een arbeidsovereenkomst. Maar wat houdt een concurrentiebeding eigenlijk in?

Beperking van de vrijheid van de werknemer

Door het concurrentiebeding wordt de werknemer beperkt in zijn vrijheid om na het einde van zijn dienstverband werkzaam te zijn op een bepaalde wijze. Het concurrentiebeding mag niet worden opgenomen in een arbeidsovereenkomst voor bepaalde tijd, tenzij de werkgever in de arbeidsovereenkomst opneemt welke zwaarwegende bedrijfsbelangen bestaan die het concurrentiebeding vereisen. Voor het concurrentiebeding dat staat in een arbeidsovereenkomst voor onbepaalde tijd geldt deze motiveringseis niet. Het kabinet wil dit veranderen.

De rechter kan het concurrentiebeding in een arbeidsovereenkomst voor onbepaalde tijd geheel of gedeeltelijk vernietigen, indien de werknemer onredelijk wordt benadeeld. Wanneer is hiervan sprake?

Belangenafweging

Bij een verzoek om het concurrentiebeding geheel dan wel gedeeltelijk te vernietigen, zal de rechter een afweging maken tussen enerzijds het belang van de werkgever bij  handhaving van het beding en anderzijds het belang van de werknemer bij vernietiging van het beding. Bij deze belangenafweging kunnen de volgende factoren een rol spelen:

Aan de kant van de werkgever

• De omstandigheid dat de werkgever substantieel heeft geïnvesteerd in de opleiding en deskundigheid van de werknemer;
• de vrees voor benadeling, doordat de werknemer kennis heeft van bedrijfsgeheimen en persoonlijk contact heeft (gehad) met klanten en/of andere relaties van de werkgever;
• de lange duur van het dienstverband, omdat een werknemer die lang werkzaam is geweest over meer informatie, kennis en ervaring beschikt waarmee deze kan concurreren;
• de omstandigheid dat het initiatief voor het einde van het dienstverband bij de werknemer ligt.

Aan de kant van de werknemer

• De mogelijkheid van een belangrijke positieverbetering zoals een hoger salaris;
• zijn kansen op de arbeidsmarkt, bijvoorbeeld als deze beperkt zijn vanwege een eenzijdige werkervaring;
• zijn gezins- en leefomstandigheden;
• de korte duur van het dienstverband;
• de omstandigheid dat het initiatief voor het einde van het dienstverband bij de werkgever ligt.

Zwaarwegende bedrijfsbelangen

Het doel van een concurrentiebeding is de bescherming van de bedrijfsbelangen van de werkgever. Bij een arbeidsovereenkomst voor bepaalde tijd dienen deze bedrijfsbelangen zwaarwegend te zijn én te worden vermeld in het beding zelf. Wat wordt concreet verstaan onder zwaarwegende bedrijfsbelangen? Dit wordt niet expliciet in de wet of in de parlementaire stukken genoemd. De regering heeft aangegeven dat geen algemene uitspraak kan worden gedaan over wat voor soort bedrijfsbelangen een concurrentiebeding rechtvaardigen, omdat dit per werkgever kan verschillen. Per geval dient een specifieke afweging en motivering plaats te vinden.

In de rechtspraak komt duidelijker naar voren wat zwaarwegende bedrijfsbelangen kunnen zijn. Het gaat dan primair om de bescherming van het bedrijfsdebiet, waaronder kennis, de klantenkring, de zakelijke relaties, specifieke producten en goodwill worden verstaan. Van aantasting van het bedrijfsdebiet kan sprake zijn wanneer de werknemer vanwege zijn functie kennis heeft verkregen van fundamentele commerciële en/of technische informatie of van unieke werkprocessen en strategieën en deze kennis ten bate van de nieuwe werkgever kan gebruiken. In het algemeen concurrentie willen voorkomen, is geen zwaarwegend bedrijfsbelang.

Hervorming van het concurrentiebeding

Veel werkgevers hanteren het concurrentiebeding als een standaardclausule in de arbeidsovereenkomst. Zij nemen het concurrentiebeding altijd op, ook als daarvoor geen noodzaak bestaat, de werknemer geen specifieke bedrijfskennis heeft en de bedrijfsbelangen dus niet in het geding komen. Minister Van Gennip van Sociale Zaken en Werkgelegenheid wil hier een einde aan maken. Zij is voornemens de volgende wijzigingen uit te werken in een nieuw wetsvoorstel:

• het concurrentiebeding wettelijk begrenzen in duur;
• bij het opnemen van het concurrentiebeding moet het geografisch bereik worden opgenomen, gespecificeerd en gemotiveerd;
• bij het opnemen van het concurrentiebeding zullen werkgevers ook bij arbeidsovereenkomsten van onbepaalde tijd “het zwaarwichtig bedrijfsbelang” voor het opnemen van een concurrentiebeding moeten motiveren. Dit is nu al het geval voor arbeidsovereenkomsten voor bepaalde tijd;
• bij het inroepen van het beding zal een werkgever in beginsel een vergoeding moeten betalen, vastgesteld op een bij wettelijk voorschrift bepaald percentage van het laatst verdiende salaris van de werknemer.

Het wetsvoorstel zal naar verwachting eind 2023 aangeboden worden voor internetconsultatie, zodat burgers, bedrijven en instellingen suggesties kunnen doen om het voorstel te verbeteren. Hierna zal het wetsvoorstel worden behandeld en mogelijk worden aangenomen.

Met dit nieuwe voorstel zal de rechter bij de beoordeling van de geldigheid van het concurrentiebeding eerst vaststellen of de werkgever zwaarwegende bedrijfsbelangen heeft. Pas als dit het geval is, zal de rechter toekomen aan de afweging of deze bedrijfsbelangen zwaarder wegen dan de belangen van de werknemer.

Afschaffing concurrentiebeding

Het doel van de hervorming van het concurrentiebeding is dat het aantal concurrentiebedingen flink zal afnemen, ter bevordering van de arbeidsmobiliteit. Daarnaast moet duidelijk worden wanneer een concurrentiebeding mag worden opgenomen in een arbeidsovereenkomst, zodat werkgevers op voorhand zullen afwegen of het beding echt nodig is voor de bescherming van de bedrijfsbelangen. De rechtszekerheid wordt daarmee vergroot aangezien beide partijen weten wanneer het beding mag worden opgenomen en ingeroepen. Het volledig afschaffen van het concurrentiebeding zou afbreuk doen aan de bescherming van werkgevers die daadwerkelijk hun bedrijfsdebiet willen beschermen, zodat dit niet aan de orde is.

Ook buiten Nederland staat het concurrentiebeding ter discussie. Zo bestaat er in een aantal staten van de Verenigde Staten van Amerika al een verbod op het opnemen van een concurrentiebeding in de arbeidsovereenkomst. Zie hierover meer in ons artikel over de bescherming van bedrijfsbelangen in de Verenigde Staten en Europa. De Federal Trade Commission heeft een nieuw wetsvoorstel gedaan, dat werkgevers over het algemeen zou verbieden om concurrentiebedingen overeen te komen. Als het wetsvoorstel wordt aangenomen, zullen concurrentiebedingen onwettig zijn in alle staten van de VS.

Conclusie

De Minister van Sociale Zaken en Werkgelegenheid is voornemens een nieuw wetsvoorstel te maken waarmee de mogelijkheid tot het opnemen van een concurrentiebeding in de arbeidsovereenkomst zal worden beperkt. Als het wetsvoorstel wordt aangenomen, zullen werkgevers goed moeten opletten welke eisen gelden voor het opnemen van een concurrentiebeding in de arbeidsovereenkomst. Wij houden de stand van zaken met betrekking tot het concurrentiebeding goed in de gaten en zullen hier de nodige updates over geven.

Advocaat arbeidsrecht

Bent u als werkgever van plan een concurrentiebeding op te nemen in de arbeidsovereenkomst? Of bent u als werknemer benieuwd of u af kunt komen van het concurrentiebeding dat u bent overeengekomen? Wij geven u hier graag advies over. Ook voor andere vragen over het arbeidsrecht kunt u bij ons terecht.