Reinier adviseert nationale en internationale bedrijven
reinier.russell@russell.nl +31 20 301 55 55
Wat zijn de verschillende verantwoordelijkheden van de organen binnen een familiebedrijf? Wie is waarvoor aansprakelijk? En wat is het nut van een familiestatuut? Mr. drs. Reinier W.L. Russell gaat in zijn bijdrage aan het boek Familievermogen (Bussum: Providence Capital, 2017) in op deze en andere vragen over het beheren en besturen van een familiebedrijf.
Familiebedrijven onderscheiden zich van andere ondernemingen doordat de familie, het bedrijf en de eigendom daarvan, met elkaar zijn verstrengeld. Om een scherper beeld te krijgen van uw positie binnen het familiebedrijf is het daarom van belang om te begrijpen hoe deze onderdelen in de praktijk werken en op welke wijze zij tot elkaar in verhouding staan. In dit artikel zal daarom per onderdeel worden ingegaan op de verschillende actoren binnen het familiebedrijf, zoals aandeelhouders, bestuurders, commissarissen en de daarbij behorende verantwoordelijkheden en aansprakelijkheid. Ten slotte komt het familiestatuut aan de orde.
Het in familieverband houden van aandelenkapitaal wordt als de basis van een familiebedrijf beschouwd. De eigendom van bedrijven is in handen van de aandeelhouders en samen vormen zij de algemene vergadering van aandeelhouders (AVA).
De AVA heeft in beginsel de bevoegdheid tot benoeming, schorsing en ontslag van bestuurders en commissarissen. Zowel het bestuur als de raad van commissarissen (RvC) leggen verantwoording af aan de AVA over hun bestuur respectievelijk toezicht. De AVA mag zich echter niet rechtstreeks begeven op het aan het bestuur voorbehouden terrein, namelijk het besturen van de vennootschap. Er is derhalve een scheiding tussen de aandeelhoudersfunctie (eigendom) en de bestuursfunctie (bedrijf). In de AVA wordt afzonderlijk gestemd over goedkeuring van het door het bestuur gevoerde beleid en het door de RvC uitgeoefende toezicht.
Een van de onderscheidende kenmerken van familiebedrijven is dat familieleden aandelen in het familiebedrijf doorgaans door schenking of vererving verkrijgen. De volgende generatie heeft soms slechts in geringe mate kennis en inzicht in het bedrijf. Het is mogelijk om in zo’n geval de zeggenschap te reguleren, bijvoorbeeld door de certificering van aandelen. Door splitsing van financiële rechten en zeggenschapsrechten blijven aandeelhouders gerechtigd tot alle financiële aanspraken die aan de aandelen verbonden zijn, maar kunnen de aandelen worden beheerd door bijvoorbeeld een familieholding (‘administratiekantoor’). Daarnaast is het mogelijk om bepaalde familieleden stemrechtloze aandelen te geven en andere familieleden juist bijzondere rechten toe te kennen.
In familiebedrijven wordt het bestuur vaak gevormd door (één van de) familieleden die tevens aandeelhouder zijn, wat kan leiden tot een zekere vorm van belangenverstrengeling. Hoe moeten de benoeming en het ontslag van bestuurders en de taakvervulling van het bestuur worden geregeld?
Als hoofdregel geldt dat bestuurders worden benoemd en ontslagen door een besluit van de AVA. Als de onderneming door haar grootte kwalificeert als een zogenaamde structuurvennootschap, dient dat gedaan te worden door de RvC.
Het bestuur is belast met de dagelijkse leiding van de vennootschap, vertegenwoordigt de onderneming en dient het belang van de onderneming in al haar functies. Een bestuurder dient een (potentieel) tegenstrijdig belang onmiddellijk aan de voorzitter van de RvC en aan de overige bestuursleden te melden.
De RvC bestaat uit minstens één lid, en bij structuurvennootschappen uit minstens drie leden. Vooral in familiebedrijven geldt dat de leden ten opzichte van elkaar en het bestuur onafhankelijk te werk moeten kunnen gaan. Iedere vorm of schijn van belangenverstrengeling tussen onderneming en commissaris moet worden vermeden.
Commissarissen worden benoemd door de AVA op bindende voordracht van de RvC. De AVA kan wel een aanbeveling doen. Verder kan de AVA met volstrekte meerderheid van stemmen de gehele RvC ontslaan. Daarnaast kunnen zowel de AVA, de RvC als de OR om het ontslag van een individuele commissaris verzoeken.
De RvC heeft tot taak om toezicht te houden op het bestuur en het bestuur te adviseren. Goed toezicht brengt mee dat de RvC voldoende bevoegdheden heeft om dat toezicht te realiseren, waaronder de mogelijkheid om in te grijpen indien een bestuurder disfunctioneert. De RvC bij structuurvennootschappen heeft ruimere bevoegdheden.
Bij niet-structuurvennootschappen heeft de RvC veelal als taak om bestuurders te benoemen en te belonen. Verder kan de RvC een bestuurder schorsen en kan statutair worden bepaald dat de RvC ook bevoegd is tot ontslag van bestuurders. Dit is aan te raden indien het voor een ander orgaan (bijvoorbeeld de AVA bestaande uit familieleden) om persoonlijke redenen lastig kan zijn om tot ontslag te besluiten.
Bij structuurvennootschappen heeft de RvC een wettelijke taak om bestuurders te benoemen en te belonen. Het is voor familievennootschappen eenvoudiger geworden om te kiezen voor een verzwakt structuurregime, waardoor de bevoegdheid tot benoeming van bestuurders niet bij de RvC, maar bij de aandeelhouders berust.
Corporate governance ziet op goed bestuur en een goed toezicht hierop. Governance in een familiebedrijf betreft de verhouding tussen de drie belangrijkste organen binnen de onderneming: het bestuur, de RvC en de AVA. Aangezien zij in verschillende verhoudingen tot elkaar staan en elk verschillende belangen hebben, bestaat de kans op tegenstrijdige belangen. In deze paragraaf zal kort worden ingegaan op de betekenis van de begrippen goed bestuur en toezicht.
Bij goed bestuur van een bedrijf worden de belangen van aandeelhouders, werknemers en andere betrokkenen beschermd. Hierbij spelen verantwoording, verantwoordelijkheid en transparantie, maar ook onafhankelijkheid, deskundigheid en integer handelen een rol. De gedragsregels voor goed bestuur zijn opgenomen in de Corporate Governance Code voor beursvennootschappen, die ook voor andere bedrijven als maatstaf wordt gebruikt. Kenmerken van goed bestuur bij familiebedrijven zijn onder andere een familiestatuut en een RvC.
De RvC is belast met het toezicht op het bestuur. Het toezicht strekt zich onder andere uit over de realisatie van de doelstellingen van de onderneming, de strategie en de risico’s die aan de ondernemingsactiviteiten verbonden zijn.
Een Ondernemingsraad (OR) moet verplicht worden ingesteld in elke onderneming waarin ten minste 50 personen werkzaam zijn. De OR kan indirect invloed uitoefenen op de corporate governance van de onderneming door middel van het advies- of instemmingsrecht voor belangrijke besluiten die de onderneming betreffen. Instemmingsplichtige besluiten zijn nietig indien er geen instemming is verkregen van de OR.
Als hoofdregel geldt dat het vermogen van de onderneming kan worden aangesproken voor schulden van de onderneming. Slechts in uitzonderlijke situaties kunnen bestuurders in hun privévermogen aansprakelijk worden gehouden. Niet alleen bestuurders die verwijtbaar handelen kunnen aansprakelijk worden gesteld, maar ook bestuurders die meenden hun taak zorgvuldig te hebben vervuld. Bestuurders kunnen intern en extern aansprakelijk zijn.
De interne aansprakelijkheid heeft betrekking op de verantwoording die het bestuur schuldig is aan de onderneming. Iedere bestuurder is immers gehouden tot een behoorlijke vervulling van zijn taak. Indien het bestuur onbehoorlijk heeft bestuurd, dan kan ieder lid van het bestuur hoofdelijk aansprakelijk worden gehouden door de onderneming en iedere bestuurder kan afzonderlijk worden gedwongen de schade te vergoeden. Een bestuurder kan zelfs aansprakelijk zijn voor misstappen van een medebestuurder, tenzij hem geen ernstig verwijt gemaakt kan worden, en hij niet nalatig is geweest in het treffen van maatregelen om de gevolgen van onbehoorlijk bestuur af te wenden.
De externe aansprakelijkheid ziet op de mogelijkheid van derden zoals schuldeisers van de onderneming, de fiscus, het pensioenfonds en de curator, om bestuurders in hun privévermogen aansprakelijk te stellen, omdat zij menen schade te hebben geleden als gevolg van het handelen van de bestuurder. Voor bestuurdersaansprakelijkheid bij faillissement is vereist dat het bestuur zijn taak onbehoorlijk heeft vervuld en dat aannemelijk is dat dit een belangrijke oorzaak van het faillissement is. Daarnaast kunnen bestuurders hoofdelijk aansprakelijk worden gesteld voor bepaalde premie- en belastingschulden van de onderneming.
De aansprakelijkheid van commissarissen is vergelijkbaar met de aansprakelijkheid van bestuurders. Deze aansprakelijkheid heeft echter een andere uitwerking. Indien commissarissen aansprakelijk zijn, zullen de bestuurders dit dikwijls ook zijn, andersom komt dit minder vaak voor.
Conflicten tussen aandeelhouders en het bestuur of tussen aandeelhouders onderling kunnen voor vervelende situaties zorgen, die de onderneming in gevaar kunnen brengen. Voor dergelijke situaties is de enquêteprocedure bij de Ondernemingskamer in het leven geroepen. Aandeelhouders die 10% of EUR 225.000,- van het kapitaal vertegenwoordigen kunnen zich tot de Ondernemingskamer wenden met het verzoek een onderzoek te laten instellen naar het gevoerde beleid, het bestuur en/of de dagelijkse gang van zaken binnen de onderneming. Indien blijkt dat er sprake is van wanbeleid, dan kan de Ondernemingskamer maatregelen treffen. Zo kunnen besluiten worden vernietigd en bestuurders en commissarissen worden geschorst of ontslagen.
Door middel van een familiestatuut kunnen de uitgangspunten voor goed bestuur en goed toezicht in het familiebedrijf in een duidelijk kader worden geplaatst. Het familiestatuut is een document opgesteld door familieleden dat bijvoorbeeld afspraken omvat over hoe familieleden kunnen toe- en uittreden in het familiebedrijf. Ook kan hierin een geschillenregeling en de bedrijfsopvolging (vroegtijdig) worden geregeld. Er wordt in vastgelegd waar familie- en bedrijfsbelang elkaar raken. In de bijdrage over het familiestatuut in dit hoofdstuk leest u er meer over. Het is goed om voor ogen te houden dat de richtlijnen van het familiestatuut mogelijk moeten worden aangepast naar aanleiding van gebeurtenissen in het bedrijf of in de familie en dat dit effect kan hebben op de bestuurlijke verhoudingen zoals hierboven beschreven.
Juist in een familiebedrijf is het van groot belang om tijdig goede afspraken te maken over aandelen, bedrijfsvoering en de positie van familieleden. Het is aan te raden om bij voorgenomen wijzigingen niet alleen uw accountant, maar ook uw advocaat te betrekken. Een goed team van (juridische) adviseurs helpt bij het groeien en bloeien van uw familiebedrijf.
Voordat de Ondernemingskamer een enquêteverzoek kan toewijzen, moet sprake zijn van gegronde redenen om te twijfelen aan een juist beleid of een juiste gang van zaken binnen een onderneming. Wanneer is dit het geval?
In an article in the April 2024 issue of Lady Justice, the magazine of the Women Lawyers Section of Primerus, Lisanne Meijerhof shares her passion and expertise in charity law. Why has she chosen to focus on the law of foundations and other philanthropic organizations? What legal issues should charities be aware of?
De Tweede Kamer heeft de regering verzocht een nieuwe rechtsvorm uit te werken: de rentmeestervennootschap. Deze rechtsvorm moet maatschappelijk ondernemen stimuleren door de zeggenschap over de onderneming te verleggen van de aandeelhouders naar zogenaamde rentmeesters. Wat kenmerkt een rentmeestervennootschap?
Wanneer binnen een onderneming de spanningen hoog oplopen en de onderneming in gevaar dreigt te komen, kan dit een reden zijn om bij de Ondernemingskamer een enquêteverzoek in te dienen. Wie hebben recht om dit te doen?
Bij vertrek van een statutair bestuurder/aandeelhouder moet ook een eventuele participatie in de onderneming worden afgewikkeld. Dan kan discussie ontstaan over de waarde van deze participatie, afhankelijk van de vraag of de bestuurder geldt als good leaver of bad leaver. Waar moeten bedrijven en bestuurders op letten bij de uitleg van een leaverregeling?
Binnen een onderneming ontstaan met regelmaat geschillen tussen aandeelhouders en/of bestuurders. Dit kan zorgen voor situaties die de vennootschap in gevaar brengen. Om zulke problemen op te lossen is in Nederland de enquêteprocedure in het leven geroepen. Wat houdt deze procedure in?
