Paul is een zeer ervaren, creatief en vasthoudend procesadvocaat
paul.russell@russell.nl +31 20 301 55 55Niek is gespecialiseerd in ondernemingsrecht en financieel recht
niek.vandergraaf@russell.nl +31 20 301 55 55De regering heeft in een brief aangegeven hoe zij de voorstellen uit de adviezen van de Commissie-Buma in regelgeving wil gaan omzetten. Wat betekent dit in de praktijk voor particulieren die kunst of andere cultuurgoederen in eigendom hebben? Lost dit de problemen van eigenaren op?
Eind december van vorig jaar heeft de Minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap in een brief enkele verbeterpunten voorgesteld voor de bescherming van cultuurgoederen in particulier bezit. In een vorige blog hebben wij de huidige regelgeving uiteen gezet en laten zien dat deze in de praktijk niet goed functioneert. In deze blog behandelen wij de voorgenomen wijzigingen ten aanzien van de bescherming van particulier cultuurbezit en plaatsen hierbij enkele kritische kanttekeningen.
De Commissie-Pechtold (Van terughoudend naar betrokken) en naderhand de Commissie-Buma (Onvervangbaar en onmisbaar) hebben over verbeteringen ten aanzien van de Erfgoedwet geadviseerd, en meer specifiek over de bescherming van cultuurgoederen. Met name het laatste advies is verwerkt in de brief van de Minister. De Commissie-Buma adviseerde onder andere om te stoppen met het register en een nationaal vergunningensysteem in te voeren voor uitvoer uit Nederland, dus in aanvulling op het bestaande vergunningensysteem voor uitvoer uit de Europese Unie zoals uiteengezet in het eerste deel van deze blog.
Op dit moment is het mogelijk om cultuurgoederen, die wel voldoen aan de beschermingscriteria maar niet op de lijst staan, vergunningvrij buiten Nederland te brengen, zolang deze binnen de Europese Unie blijven. De Commissie-Buma adviseerde daarom om een nationaal vergunningensysteem in te voeren. Ook in Frankrijk en Duitsland bestaat een soortgelijk systeem. Uit een eerdere reactie van de regering op het advies van de Commissie-Buma blijkt dat zij voornemens is een nationaal vergunningensysteem in te voeren om de uitvoer van beschermwaardige cultuurgoederen buiten Nederland enkel met een vergunning mogelijk te maken.
Hoewel de Minister in zijn recente brief de onderliggende zorgen van de Commissie-Buma onderschrijft, heeft hij ‘slechts’ aangekondigd te werken aan een oplossing die bescherming regelt, met oog voor proportionaliteit en uitvoerbaarheid. De criteria voor het al dan niet toestaan van uitvoer uit Nederland moeten dus nog worden uitgewerkt. Hoe en of een nationaal vergunningensysteem wordt vormgegeven is derhalve onzeker. Wel is het aannemelijk dat een eventueel nationaal vergunningensysteem gebruik zal maken van een bepaalde drempelwaarde, net zoals het Europese vergunningsysteem.
Het advies van de Commissie-Buma om te stoppen met het register wordt niet overgenomen door de regering. Ook in de toekomst bestaat, naar mening van de regering, namelijk een belangrijke rol voor het register naast het systeem (of wellicht systemen) voor vergunningen. Dit blijkt uit de reactie van de regering in 2022.
De regering hecht namelijk waarde aan de mogelijkheid om in uitzonderlijke gevallen kunstwerken ook via de lijst te kunnen beschermen. Zo zou het voor kunnen komen dat de vergunningsaanvraag van een los item uit een collectie wordt toegekend, terwijl het geheel juist beschermwaardig is. Ook in het geval dat het werk van geringe financiële waarde is of niet oud genoeg is om vergunningplichtig te zijn, kan de lijst uitkomst bieden. De lijst blijft dus gehandhaafd. Waar het vergunningstelsel met drempelwaarden nog enige duidelijkheid kan bieden aan eigenaren van cultuurgoederen, wordt dit door de lijst weer ongedaan gemaakt. Zeker voor de handel in moderne kunst zorgt dit voor onzekerheid.
Wel is sinds 1 januari 2024 de vaste Commissie Beschermde Cultuurgoederen tot stand gekomen. Deze Commissie zal de minister onder andere adviseren over een herbeoordeling van de lijst en de beschermwaardigheid van cultuurgoederen. Naar verwachting zal de lijst hierdoor dynamischer worden en kunnen in de loop van de jaren werken van de lijst worden verwijderd. Met een vergunningstelsel zal de uitvoer van deze werken echter nog steeds aan verregaande beperkingen onderworpen zijn.
Het pijnpunt van de beschermmaatregelen blijft dus bestaan. Volledige vrije beschikking over werken blijft voor eigenaren immers onmogelijk. In de brief van december 2024 heeft de minister tevens aangegeven de beschermingssystematiek van de Erfgoedwet – door het aanpassen van de aanwijzingscriteria – te willen verbeteren in overleg met nadere commissies. Dit moet voorkomen dat werken in de toekomst onterecht op de lijst zullen belanden.
In sommige gevallen is toestemming van de eigenaar nodig om een cultuurgoed aan te wijzen als beschermd cultuurgoed. Zo moet een werk bijvoorbeeld 50 jaar in Nederland zijn voordat het kan worden aangemerkt als beschermd cultuurgoed. De Commissie-Buma stelde voor dat een werk ten minste 5 jaar in Nederland moet zijn voordat het op de lijst geplaatst kan worden. Dit is een aanzienlijke verslechtering voor de eigenaren van deze werken, die deze cultuurgoederen zelf in Nederland hebben ingevoerd en daarmee het Nederlands cultureel erfgoed hebben verrijkt.
Daarnaast kan een groter aantal werken in de toekomst wellicht op de lijst geplaatst worden, dit blijkt uit de reactie van de regering uit 2022 op het advies van de Commissie-Buma. De ouderdomsgrens voor de aanwijzing als beschermd cultuurgoed komt namelijk te vervallen, dit in tegenstelling tot het advies van de Commissie-Buma die nog een minimale ouderdom van 20 jaar voorstelde. De Minister gaat in zijn brief van december 2024 niet meer inhoudelijk op deze punten in, wat de indruk wekt dat hij met deze veranderingen instemt.
De Minister geeft in zijn brief aan dat de doelstellingen van het aankoopfonds verankerd dienen te worden in de Erfgoedwet. Ook zal de aankoopprocedure voor beschermde cultuurgoederen worden aangepast en worden verplaatst van de Erfgoedwet naar een onderliggende regeling.
Belangrijker is echter dat het budget voor het Museaal Aankoopfonds niet wordt verhoogd zoals de Commissie-Buma voorstelde. In plaats van 25 miljoen euro per jaar, werd een eenmalige bijdrage van 19 miljoen euro gestort, die bedoeld was als terugbetaling voor de aanschaf van Rembrandts “De Vaandeldrager”. De Staat heeft dus nog steeds niet de middelen gereserveerd om eigenaren van cultuurgoederen ruimhartig te kunnen compenseren voor de inbreuk op hun eigendomsrecht die de Erfgoedwet maakt met de lijst van beschermde cultuurgoederen. Er is dus momenteel geen budget aanwezig om juist de dure topstukken voor Nederland te kunnen behouden. Dat is een slechte zaak voor de bescherming van het Nederlandse cultuurbezit.
In de brief van december 2024 stelt de Minister dat hij in de komende jaren concrete wijzigingsvoorstellen aan de Kamers zal voorleggen. Een spannende periode dus, waarin er hopelijk eindelijk veranderingen zullen plaatsvinden aan de Erfgoedwet. Voor particuliere cultuurbezitters lijken deze veranderingen vooralsnog niet gunstig uit te pakken. De lijst zal gehandhaafd blijven, al wordt deze geactualiseerd. Daarnaast zal er waarschijnlijk een tweede vergunningensysteem worden ingevoerd. Meer regelgeving en minder beschikkingsmacht over hun eigendom voor eigenaren van particulier cultuurbezit dus. En daarbovenop is er ook onvoldoende geld beschikbaar om hen voor deze inbreuken te compenseren.
Heeft u vragen over deze blog of zoekt u juridische ondersteuning bij een geschil over kunst en recht, bijvoorbeeld over de aan- en verkoop van kunst? Neem contact met ons op:
De regering heeft in een brief aangegeven hoe zij de voorstellen uit de adviezen van de Commissie-Buma in regelgeving wil gaan omzetten. Wat betekent dit in de praktijk voor particulieren die kunst of andere cultuurgoederen in eigendom hebben? Maar eerst: wat zijn de regels voor de uitvoer van beschermde cultuurgoederen op dit moment?
Het gebruik van algemene voorwaarden is niet meer weg te denken. Contractspartijen verwijzen met kleine lettertjes naar hun eigen algemene voorwaarden met daarin veelal gunstige bedingen ten behoeve van zichzelf. Maar wat is de kracht van algemene voorwaarden? En waar moet op worden gelet bij het gebruik daarvan?
In his interview on “Hidden Gems – Treasured artwork adds to allure of Netherlands”, Reinier Russell talks about how artworks still reflect the spirit of the Golden Age and where they can be found.
Een nieuwe verordening van de EU verplicht iedereen die cultuurgoederen in de EU wil invoeren om over een invoervergunning te beschikken of een importeursverklaring in te dienen. Wanneer is welk document nodig? En wat zijn de gevolgen hiervan voor kunsthandelaren, galeries, veilinghuizen en verzamelaars, zowel binnen als buiten de EU?
Een Afrikaans masker dat voor 150 euro was verkocht bracht op een veiling 4,2 miljoen euro op. Konden de Franse verkopers de verkoop ongedaan maken? Hoe zou deze zaak in Nederland zijn afgelopen?
Na negen jaar is er eindelijk duidelijkheid naar wie de schatten van de Krim moeten. Volgens de Hoge Raad moeten zij naar de staat Oekraïne, de eigenaar en beheerder van de archeologische voorwerpen die in 2014 in bruikleen waren gegeven aan het Allard Pierson Museum in Amsterdam. Hoe is de Hoge Raad tot oordeel gekomen?
