Paul is een zeer ervaren, creatief en vasthoudend procesadvocaat
paul.russell@russell.nl +31 20 301 55 55Het lang verwachte advies van de Commissie-Buma over de bescherming van essentieel Nederlands cultureel erfgoed is uit. En de inhoud daarvan is slecht nieuws voor verzamelaars en handelaars die op de internationale kunstmarkt actief zijn.
Het definitieve advies van de commissie-Buma, Onvervangbaar & Onmisbaar, wijkt weinig af van het tussenadvies dat zij in maart 2021 uitbracht. De kritiek die wij hierop leverden geldt dus ook voor het eindadvies.
De hoofdlijn van het advies is dat het huidige systeem van bescherming door plaatsing op een lijst van cultuurgoederen die niet mogen worden uitgevoerd, wordt vervangen door een systeem van uitvoervergunningen. Uitgangspunt is dus dat de uitvoer van cultuurgoederen verboden is. Alleen met vergunning is uitvoer toegestaan. Deze vergunning is nu reeds vereist voor uitvoer naar landen buiten de Europese Unie, maar wordt ook verplicht voor uitvoer naar landen binnen de EU. Kortom: meer onzekerheid voor wie zijn kunst wil aanbieden op de internationale markt.
De Commissie ziet de Collectie Nederland als een dynamisch geheel, omdat de opvattingen over wat Nederlands cultureel erfgoed is aan het veranderen zijn. Daarin moet meer ruimte zijn voor het recente verleden en voor het erfgoed van regionale en migrantengemeenschappen. De criteria voor bescherming zijn: “Cultuurgoederen en verzamelingen komen in aanmerking voor bescherming indien ze onvervangbaar zijn én van onmisbaar cultuurhistorisch of onmisbaar maatschappelijk belang voor de Collectie Nederland. Bovendien moeten ze minimaal vijf jaar in Nederland aanwezig zijn.” De toelichting bij de gekozen termijn is dat zij bedoeld is om de kunsthandel niet onnodig te frustreren. Dat neemt niet weg dat deze nog altijd slechts een tiende van de huidige termijn van vijftig jaar is. Een termijn die het rapport overigens niet vermeldt.
De huidige lijst van beschermd cultureel erfgoed moet de komende tien jaar geëvalueerd worden. Er zullen geen nieuwe objecten worden toegevoegd, wel is het mogelijk dat voorwerpen van de lijst worden gehaald. Zolang de evaluatie van een object nog niet is afgerond, mag het niet worden uitgevoerd.
Voor de categorieën in het vergunningenstelsel wil de Commissie aansluiten bij de richtlijnen voor uitvoer naar buiten de EU. Wel pleit zij ervoor om in overleg met de kunsthandel de drempelwaarden waarboven een vergunning vereist is te verhogen. Deze zijn oud en juist voor de te beschermen topstukken zijn de prijzen flink gestegen. Daarnaast moet ook de uitvoer van kunst tussen 20 en 50 jaar met een waarde van meer dan € 750.000,- vergunningplichtig worden.
In de praktijk betekent dit dat de kunsthandelaar of verzamelaar die een kunstwerk wil uitlenen, verkopen of schenken aan het buitenland moet controleren of het onder een van de beschermde categorieën valt. Is dat het geval dan dient deze een vergunning aan te vragen. Een buitenlands persoon die Nederlands cultureel erfgoed erft of gelegateerd krijgt, heeft ook een uitvoervergunning nodig. De overheid moet binnen acht weken op het verzoek om een uitvoervergunning beslissen. Is een kunstwerk zonder vergunning uitgevoerd, dan kan de Nederlandse overheid dit terughalen.
Kunsthandelaren krijgen de mogelijkheid om voor kunstwerken een “paspoort” aan te vragen. Zij kunnen daarmee het kunstwerk gedurende tien jaar vrij verplaatsen binnen de EU. Dan hoeft niet voor iedere buitenlandse beurs of bezoek aan potentiële koper een nieuwe vergunning te worden aangevraagd. Met dit paspoort mag het kunstwerk ook worden verkocht. Er is daarvoor geen nieuwe vergunning nodig. Voorwaarde voor het krijgen van een “paspoort” is dat het gaat om een kunstwerk dat niet voldoet aan de beschermingscriteria.
Dit lijkt een tegemoetkoming aan de kunsthandel, maar het komt erop neer dat de overheid hiermee de kans krijgt om haar eerdere beslissing te herzien. Voor de kunsthandel zou het praktischer zijn indien zij hiervoor gebruik kan maken van de permanente vergunning. Het kunstwerk komt immers niet voor bescherming in aanmerking en een vergunningverlening maakt uitvoer slechts mogelijk, maar is geen verplichting het werk uit te voeren.
Zet de eigenaar zijn plan tot verkoop door, dan krijgen eerst anderen dan de Staat zes maanden de gelegenheid om het kunstwerk te kopen. Binnen deze zes maanden valt ook de tijd om het kunstwerk te taxeren, eventueel met een procedure bij de Rechtbank Den Haag. Komt er geen koper, dan dient de Staat zelf binnen zes maanden het kunstwerk te kopen, al dan niet met steun vanuit andere fondsen. Gebeurt dit niet, dan krijgt de eigenaar alsnog de uitvoervergunning. De termijn van onzekerheid of de verkoop door kan gaan duurt voor de eigenaar in het slechtste geval dus een jaar en acht weken. Dat deze verlenging van de huidige termijn van zes weken de eigenaar van het cultuurgoed de zo gewenste grotere duidelijkheid geeft, zoals de Commissie voortdurend suggereert, valt niet te begrijpen.
Hoeksteen van de bescherming is het Museaal Aankoopfonds. Uitvoer van een beschermd cultuurgoed kan immers uiteindelijk alleen worden voorkomen door het werk te kopen tegen de op de internationale markt geldende prijs. In het fonds moet jaarlijks 25 miljoen euro gestort worden en er moet standaard 50 miljoen euro beschikbaar zijn. Eerder constateerden wij al dat dit voor topstukken tegenwoordig een schijntje is. Voor de aanschaf van De Vaandeldrager van Rembrandt dient de Staat 150 miljoen euro te betalen. Dat is zes keer het jaarlijkse budget van het Museaal Aankoopfonds. Dat was dan ook te klein en er was een begrotingswijziging nodig om deze aankoop te kunnen financieren.
Van het fonds is bovendien momenteel 15 miljoen euro gereserveerd voor garantstellingen voor werken die Nederlandse musea uit het buitenland in bruikleen ontvangen, zoals wij al eerder meldden. Winst is dat de Commissie nu adviseert om die garantstellingen niet langer uit het Museaal Aankoopfonds te halen.
De Commissie adviseert om eigenaren meer compensatie te geven voor het onderhoud van het beschermd cultureel erfgoed dat zij bezitten. Ook moeten er ruimere mogelijkheden komen om een schenking bij leven af te trekken van de belasting. Verder pleit de Commissie voor meer publiciteit rond schenkingen, omdat dit gevers zou stimuleren. Hier valt toch wel een kanttekening bij te plaatsen. Indien iemand een waardevol kunstwerk schenkt, ligt de veronderstelling voor de hand dat deze persoon nog wel meer waardevolle kunstwerken zal bezitten. De meeste verzamelaars zullen niet wachten op extra aandacht van het dievengilde.
In plaats van de huidige Ad hoc Commissie Onvervangbaar en Onmisbaar moet een vaste onafhankelijke adviescommissie komen. Deze moet de beoordelingscriteria handen en voeten geven, adviseren over uitvoervergunningen en over de aanschaf van cultureel erfgoed van geringe financiële waarde. Daarnaast dient de adviescommissie de huidige lijst te evalueren. Om voldoende expertise in huis te halen kan de vaste commissie werken met een brede kring van nationale en internationale experts. Uitdrukkelijk advies is om hierin ook verzamelaars en kunsthandelaren op te nemen, zodat ook met hun belangen gerekend kan worden.
Al met al krijgt met deze voorstellen de Staat veel meer ruimte om de vrije beschikking van verzamelaars en kunsthandelaren over hun eigendom te beperken. Dat vergroot alleen maar de onzekerheid bij verkopen en schenkingen aan het buitenland. Die duidelijkheid biedt het advies dan weer wel.
Veel zal ook afhangen van hoe de criteria worden toegepast. Daarvan zijn onvervangbaar en onmisbaar volgens de Commissie-Buma de belangrijkste. Dat deze echter zeer specifiek kunnen worden ingevuld, blijkt bijvoorbeeld uit de toelichting op de aanschaf van De vaandeldrager, waarom dit werk naast alle werken van Rembrandt die reeds in Nederland zijn, dient te worden aangeschaft. Het is een onmisbare schakel als ambitieus schilderij uit Rembrandts korte barokke periode, die tot nu toe niet in Nederlandse musea is vertegenwoordigd, en als opmaat tot de Nachtwacht.
Het advies van de Commissie Collectie Nederland is op dit moment nog niet meer dan een advies. Omdat de inhoud weinig afwijkt van het tussenadvies, waarop de toenmalige minister al positief op gereageerd heeft, valt te verwachten dat dit nu niet anders zal zijn. Het zal echter nog wel een tijd duren voordat dit wet wordt. De regering moet eerst een standpunt innemen en de gewenste wijzigingen in een wetsontwerp verwerken. Met alle volgende stappen – advies Raad van State, Tweede Kamer en Eerste Kamer – vallen er binnen een jaar nog geen veranderingen te verwachten. Dat betekent dat de huidige werkwijze met exportvergunningen voor buiten de EU voorlopig van kracht zal blijven. Binnen de EU kunnen kunstwerken echter zonder vergunning worden uitgevoerd.
Russell Advocaten is al vele jaren gespecialiseerd in kunst en recht. Wij volgen nauwgezet de ontwikkelingen rond de bescherming van cultuurgoederen en houden u hiervan via onze website en LinkedIn op de hoogte. Heeft u vragen over de uitvoer en invoer van kunstwerken? Of heeft u juridische ondersteuning nodig in een kunstzaak? Neem dan contact op met mr. Paul W.L. Russell (paul.russell@russell.nl of 020-301 55 55).
Het gebruik van algemene voorwaarden is niet meer weg te denken. Contractspartijen verwijzen met kleine lettertjes naar hun eigen algemene voorwaarden met daarin veelal gunstige bedingen ten behoeve van zichzelf. Maar wat is de kracht van algemene voorwaarden? En waar moet op worden gelet bij het gebruik daarvan?
In his interview on “Hidden Gems – Treasured artwork adds to allure of Netherlands”, Reinier Russell talks about how artworks still reflect the spirit of the Golden Age and where they can be found.
Een nieuwe verordening van de EU verplicht iedereen die cultuurgoederen in de EU wil invoeren om over een invoervergunning te beschikken of een importeursverklaring in te dienen. Wanneer is welk document nodig? En wat zijn de gevolgen hiervan voor kunsthandelaren, galeries, veilinghuizen en verzamelaars, zowel binnen als buiten de EU?
Een Afrikaans masker dat voor 150 euro was verkocht bracht op een veiling 4,2 miljoen euro op. Konden de Franse verkopers de verkoop ongedaan maken? Hoe zou deze zaak in Nederland zijn afgelopen?
Na negen jaar is er eindelijk duidelijkheid naar wie de schatten van de Krim moeten. Volgens de Hoge Raad moeten zij naar de staat Oekraïne, de eigenaar en beheerder van de archeologische voorwerpen die in 2014 in bruikleen waren gegeven aan het Allard Pierson Museum in Amsterdam. Hoe is de Hoge Raad tot oordeel gekomen?
Het nieuws dat een medewerker kunst uit het British Museum zou hebben gestolen was reden voor Nieuwsuur om mr. Paul W.L. Russell te interviewen. Omdat dergelijke diefstallen vaker voorkomen is het van belang dat musea hun collectie goed beheren en beschermen. Waar moeten zij in het bijzonder op letten?
