Paul is een zeer ervaren, creatief en vasthoudend procesadvocaat
paul.russell@russell.nl +31 20 301 55 55Moet koloniale kunst uit 55 landen, die in de westerse wereld aangeduid worden als Afrika, ook worden gerestitueerd door de musea in Nederland en daarbuiten? En zo ja, op welke (juridische) grondslag?
Sedert de recente publicatie van een door de President van Frankrijk geïnitieerd Frans rapport over bovenstaande vraag is vrijwillig in Frankrijk een bescheiden begin gemaakt met teruggave van koloniale kunst uit Franse Musea. De discussie daarover is al enige tijd in alle hevigheid gaande.
De Franse President noemde de “roof” van kunst uit Afrikaanse landen “een misdaad tegen de menselijkheid”. Dat was voor hem de reden om de koloniale kunst uit Franse musea terug te geven. Zijn motto: Frankrijk gaat zijn verleden onder ogen zien, Frankrijk erkent de misdaden van het verleden en Frankrijk komt ermee in het reine, en daarmee staat Frankrijk met de 55 Afrikaanse landen weer op gelijke voet. De President van Frankrijk spreekt schande van de roof van Afrikaans cultureel erfgoed. Tegelijkertijd zegt hij echter ook dat door de roof veel van dat Afrikaanse erfgoed bewaard is gebleven!
Een veelheid van juridische vraagstukken zijn bij restitutie van Afrikaans erfgoed in het spel en spelen daarbij een grote rol. Wanneer en onder welke omstandigheden is deze kunst verworven, door wie en hoe? Hoe is dit in het land van herkomst en in de musea hier te lande wel of niet vastgelegd en geadministreerd? Of moet men vaststellen dat dit niet meer objectief vast te stellen is! Hoe zijn de transacties te kwalificeren? Speelt de juridische verjaring die in de westerse wereld een van de pilaren van rechtszekerheid in het handelsverkeer is geen rol van betekenis? Hebben de landen van herkomst ooit om restitutie gevraagd? Om maar een klein aantal aspecten te noemen.
Betreft het hier te allen tijde Afrikaans cultureel erfgoed of roofkunst? En hoe omschrijf je “roofkunst” en Afrikaans cultureel erfgoed juridisch correct? Zowel nationaal als internationaal. Kunnen landen onderling het over een standaard samen eens worden of wordt dit juridische vraagstuk per land en per object beoordeeld?
De conclusie dat alle kunst uit Afrika cultureel erfgoed is en afkomstig is van roof en derhalve “roofkunst is” is veel te kort door de bocht, alhoewel in veel gevallen kenmerken daarvan wel aanwezig zullen zijn geweest. Maar hoe zoek en vind je een internationaal geaccepteerde standaard om gelijke gevallen gelijk te behandelen en te beslechten? Er ontbreekt nog een maatstaf zoals bij roofkunst uit de Tweede Wereldoorlog de Washington Principles zijn.
De discussie over het Afrikaans erfgoed breidt zich ondertussen in Europa uit.
Begin december 2018 vroeg Congo haar erfgoed terug aan België bij de heropening van het vernieuwde Afrikamuseum in Tervuren bij Brussel. Teruggave van koloniaal cultureel erfgoed aan Afrikaanse overheden is niet langer taboe voor België. Dit zei de Belgische Vicepremier en Minister van Ontwikkelingssamenwerking Alexander De Croo bij de heropening van het Afrikamuseum.
Het is een kwestie van tijd totdat deze vraagstukken in Nederland ook op een soortgelijke wijze op de agenda komen. Eenieder die koloniaal cultureel erfgoed in eigendom bezit doet er dan ook goed aan zich te oriënteren wat zijn positie is in deze ook wat dit betreft veranderende wereld.
Heeft u vragen naar aanleiding van deze blog of zoekt u een oplossing voor een geschil over koloniale of andere kunst? Neem dan contact op met mr. Paul W.L. Russell (paul.russell@russell.nl) of vul het contactformulier hieronder in.
Het onderzoek naar roofkunst in Nederlandse musea is vrijwel afgerond. Wat zijn de resultaten en hoe kunt u als erfgenaam een claim indienen?
Naar aanleiding van de presentatie van de rapportage “Museale verwervingen na 1933” heeft BNR Juridische Zaken Mr. Paul Russell, senior partner bij Russell Advocaten, geïnterviewd. In het gesprek gaat mr. Russell in op het restitutiebeleid in Nederland en de juridische problemen waarmee de erfgenamen van de oorspronkelijke eigenaars van roofkunst te maken krijgen wanneer zij teruggave van hun eigendom vorderen.
De Adviescommissie Restitutieverzoeken Cultuurgoederen en Tweede Wereldoorlog (de Restitutiecommissie) signaleert in haar verslag over het jaar 2007 een “omslag in de publieke opinie” “waarbij het belang van het openbaar kunstbezit nadrukkelijker wordt afgewogen tegen de morele genoegdoening van een teruggave van cultuurgoederen die door de nazi’s waren ontvreemd.” In zijn bijdrage aan ‘In dienst van het recht grenzen verleggen. Liber amicorum aangeboden aan prof. mr. Gr. van der Burght’ plaatst mr. Paul W.L. Russell kanttekeningen bij deze constatering. Tevens gaat hij in op de betekenis van enkele wijzigingen in het Reglement van de Restitutiecommissie. Tot slot behandelt hij de eerste twee bindende adviezen van de Restitutiecommissie betreffende kunstvoorwerpen die zich niet in handen van de staat, maar van andere instellingen bevinden.
In his interview on “Hidden Gems – Treasured artwork adds to allure of Netherlands”, Reinier Russell talks about how artworks still reflect the spirit of the Golden Age and where they can be found.
Een nieuwe verordening van de EU verplicht iedereen die cultuurgoederen in de EU wil invoeren om over een invoervergunning te beschikken of een importeursverklaring in te dienen. Wanneer is welk document nodig? En wat zijn de gevolgen hiervan voor kunsthandelaren, galeries, veilinghuizen en verzamelaars, zowel binnen als buiten de EU?
Een Afrikaans masker dat voor 150 euro was verkocht bracht op een veiling 4,2 miljoen euro op. Konden de Franse verkopers de verkoop ongedaan maken? Hoe zou deze zaak in Nederland zijn afgelopen?
